Meyve Yetiştirciliğinde Don Zararı ve Korunma Yolları
Bitkilerin temel fizyolojik yaşam olayları üzerine en etkili iklim faktörü sıcaklıktır. Bahçe bitkilerinin gelişebilme sıcaklıkları yaklaşık olarak 5-36 0C'dir.Düşük sıcaklıkların bitkilere olumsuz etkisi don zararı şeklinde ortaya çıkmaktadır.Don zararı ise suyun donma sıcaklığının altındaki sıcaklıklarda oluşur ve bütün bitkilerde zarar yapar.
Don zararı, oluştuğu döneme kış soğukları,ilkbahar geç donları,sonbahar erken donları olarak üçe ayrılır.
Kış süresince dinlenme halinde bulunan meyve ağaçlarında kış soğukları nedeni ile sıcaklığın çok düşük sıcaklıklarda seyretmesi tür ve çeşide bağlı olarak farklı derecelerde öncelikle çiçek tomurcuklarından başlayarak hasara sebep olabilmektedir. Gövde ve ana dallar oldukça düşük sıcaklıklara dayanabilmektedir. Genç dallar ve çiçek tomurcukları daha yüksek sıcaklıklarda zarar görmektedir. Elmada gövde ve ana dallar -35,-40 oC,
Kirazda -30,-40 oC, Erikde -20, -25 oC ye kadar dayanabilmektedirler.
İlkbahar geç donları iç bölgeler ile İlimiz gibi geçit yörelerinde zaman zaman zarar oluşturmaktadır.
Tomurcukların düşük sıcaklıklara en hassas oldukları dönem tomurcuk patlaması dönemidir. Elma ve Kirazın değişik ilkbahar gelişme dönemlerinde dayanabildikleri minimum sıcaklık değerleri şöyledir:
Sonbahar erken donları ise meyve bahçelerinde henüz tam olgunlaşmamış ürüne ve sürgünlere zarar verebilmektedir. Don zararından korunmak için alınması gereken tedbirleri aktif ve pasif tedbirler olarak iki grupta değerlendirmek mümkündür.Yapılan tarım şekli, bitkinin özelliği ve çiftçinin imkanları dikkate alınarak bir veya birkaç metot bir arada uygulanmak suretiyle don zararı önlenebilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta doğru ve en etkili metodun seçilerek uygulamanın tam olarak yapılmasıdır.
1- PASİF YÖNTEMLER
- Yer seçimi: Bu konuda don boşlukları veya don çukurlarına dikkat edilmelidir.Herhangi bir yükseklikte meydana gelebilen don boşlukları, genellikle doğal veya yapay olarak oluşmuş şiddetli rüzgarlardan korunan ve içine soğuk hava hareketi olmayan, küçük vadiler (oluklar) veya alçak basınç merkezleridir. Bu don bölgeleri özellikle don zararlarına açıktır ve bu bölgelerde zirai faaliyet yapılmamalıdır.
- Bitki İdaresi: Bitkilerin en fazla hava akımına imkan verecek şekilde dikiminin yapılması bu konuda alınabilecek tedbirlerden en ekonomik ve en uygulanabilir olanıdır.
- Bitki seçimi ve üretimi: Dona karşı hassas olan meyve çeşitleri yerine,dirençli olanların üretilmesi don tehlikesini azaltacaktır.Elma yetiştiriciliğinde geç çiçeklenen türler tercih edilmelidir.Don riskinin arttığı dönemlerde herhangi bir toprak işleme yapılmamalı;yabancı otları temizlemenin dışında başka herhangi bir kültürel işlem yapılmamalıdır.
2- AKTİF YÖNTEMLER
- Havanın karıştırılması: Isı transferinin yoğun olduğu gecelerde yer ile temas eden hava soğuyarak yüzeye yakın yerde soğuk hava tabakası meydana gelir.Normal günlerde yerden yükseldikçe düşen sıcaklık böyle gecelerde yerden yükseldikçe artar. Üst seviyelerdeki daha sıcak hava ile aşağıdaki daha soğuk havanın karıştırılmasıyla don zararı en aza indirilebilir. Bu şekilde yere yakın soğuk hava tabakasının sıcaklığı birkaç derece arttırılır. Bu , rüzgar makineleri, fanlar ve hatta helikopterler bile kullanılarak sağlanabilir.
- Direk hava ve bitki ısıtması: Yeryüzünden radyasyonla atmosfere olan ısı kaybını azaltmak için genellikle küçük ateşler yakılmaktadır. Bu yöntemde odun, kömür veya mangal kömürü kullanılabildiği gibi, dizel yağlar da çeşitli tip ve büyüklüklerdeki uygun ekipmanlar yardımıyla yaygın olarak kullanılırlar. Çok sayıda yakılan küçük ateşler, az sayıdaki büyük ateşlere göre havayı ısıtmada daha etkilidir.
- Su uygulaması: Yağmurlama yönteminde, bitki su soğuduğu ve donduğu zaman, radyasyonla kaybolan ısıyı kazandırmak için eritme ısısını ortama verir. 1 gr veya 1 cm3 suyun 1°C soğuması için 1 kalori ısı açığa çıkar, fakat bitki için daha önemli olan durum 1 gr suyun donması için 80 kalorinin açığa çıkmasıdır. Eğer yaprak veya tomurcuk ince bir su filmi kaplanırsa, suyun donmasıyla ısı açığa çıkar ve bitki sıcaklığının 0°C'nin altına düşmesi engellenir. Bu su filminin olabildiğince sürekliliği sağlanmalıdır, bu sayede bitki üzerinde buz tabakaları oluşmasına ve ortam sıcaklığı donma noktasının altına düşmesine rağmen bitki sıcaklığı donma noktasının altına düşmeyecektir.Islak termometre sıcaklığı donma noktasına ulaştığı zaman yağmurlama işlemine başlamaktır. Yağmurlama işlemi bitki dokularının dayanabilmesi için mümkün olduğu kadar sürdürülmelidir. Uygulama hava sıcaklığı 0 °C'nin üzerine çıkıncaya kadar devam ettirilmelidir. Yağmurlama sistemi, ürün kaybına neden olabilen birkaç dakikalık kritik devreyi engelleyecek veya kesecek şekilde tam ve sürekli olarak su örtüsü sağlamalıdır. Yağmurlama sisteminin önceden test edilmesi gereklidir 12-20 saniye aralıklarla çalışan küçük yağmurlayıcılardan da başarılı sonuçlar alınmıştır. Mini-spring sulama sistemi ile de dona karşı mücadele edilmektedir.Sistemin riskli durumlarda hava sıcaklığının 0°'Cye yükselinceye kadar çalıştırılması halinde don zararı tehlikesi azaltılmaktadır.
- Toprak işleme ve idaresi: Don zararlarını en aza indirebilmek için; toprak nemli, yabancı otları temizlenmiş, düzeltilmiş ve pekiştirilmiş olmalıdır. Don tehlikesi olan dönemlerden önce toprak üzerindeki ürünler, organik madde artıkları, gübre artıkları ve yabancı otlar sürülmeli ve toprak sıkıştırılmalıdır. Bu işlemlerden sonra toprak sulanmalı ve kuru kalmasına fırsat verilmemelidir.
Çiçeklenmeyi geciktirme: İlkbaharda meydana gelen son don olaylarının çok sık görüldüğü yerlerde, meyve ağaçlarının çiçeklenme devresinde don olayından fazla zarar görmemesi için çiçeklenmenin geciktirilmesi amacıyla ağaç dipleri 1 m çapında açılarak kar veya buz kalıpları konulur. Elma üreticilerimizin don zararı ile mücadelede gösterecekleri çabayı yürekten kutlar, aynı çabayı, hastalık ve zararlılar ile mücadelede doğal dengeyi gözeterek, sulama ve gübrelemeyi bilinçli ve tekniğine uygun olarak göstermelerini, bol ve bereketli ürün almalarını dilerim.
ELMA ÜRETİCİLERİNİN YAPMASI GEREKENLER
Elma üreticilerinin erken ilkbahar donlarına karşı zamanında uyararak gerekli tedbirleri almalarını sağlamak üzere her yıl Tarım İl Müdürlüğünde kriz masası oluşturulmaktadır.
Burada sahada tahmin ve erken uyarı istasyonlarından verdilerle Ulusal ve Uluslar arası meteorolojik tahminler birlikte değerlendirilmektedir. Kriz masasında yapılan tahmin ve değerlendirmeler genel niteliktedir.
Hava sıcaklığı bölgeler itibariyle farklılık gösterebildiği gibi aynı bahçenin farklı noktalarında bu değişik dereceler de olabilmektedir. Bu nedenle; üreticilerimizin don için kritik olan gecelerde bahçenin 3-4 farklı noktasına termometre asarak her saat sıcaklık değişimlerini takip edip kaydetmelidirler. Bahçelerde don zararı daha çok gece yarısından sonra sabaha karşı olmaktadır. Bahçede sıcaklık gece yarısı ( 0) dereceye yaklaşırsa dondan korunmak amacıyla vakit geçirmeden suluma sistemleri çalıştırılmalıdır. Sulamaya ertesi gün hava sıcaklığı normale gelinciye kadar devam edilmelidir.
