Bugün günlerden ne?

Bugün günlerden 25 Mayıs 2020 pazartesi . 2020 Ramazan Bayramının 2. günü

27 Mayıs 2020 - Çarşamba

27 Mayıs Darbesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Gezinti kısmına atlaArama kısmına atla

27 Mayıs Darbesi

Türkiye'de askerî müdahaleler

Darbenin, Türkiye'nin ilk hatıra parasına da işlenen sembolü.[1] Sembol meşale, terazi, bayrak, süngü, kartal ve çıpadan oluşan kompozisyonun üzerine ışık hüzmeleri saçan ay yıldız, altında 27 Mayıs 1960 tarihi ile defne ve meşe yapraklarından teşkil çelenk, çevresinde ise hakimiyet milletindir cümlesinden oluşmaktadır.[2]

Tarih27 Mayıs 1960 (59 yıl önce)

YerTürkiye

SebepDP-ordu ilişkisi, DP'nin siyasi faaliyet ve kararları, Gizli komiteler ve Dokuz Subay Olayı, 28-29 Nisan Olayları

HedefDemokrat Parti'yi devirmek

YöntemAskerî darbe

Sonuç

Adnan Menderes (Başbakan), Fatin Rüştü Zorlu (Dışişleri Bakanı) ve Hasan Polatkan (Maliye Bakanı) idam edildi.

1961 Türkiye Anayasası çıkarıldı

Darbenin gerçekleştirildiği gün 27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramı ilan edildi

22 Şubat 1962 ayaklanması yaşandı

20 Mayıs 1963 ayaklanması yaşandı

Taraflar

Millî Birlik Komitesi

Destekleyenler:

Muhalefet

Cumhuriyet Halk Partisi

DP karşıtı üniversite öğrencileri

28-29 Nisan Olayları, 555K katılımcıları

DP karşıtı akademisyenler

Onar Komisyonu

Demokrat Parti

Öne çıkan kişiler

Cemal Gürsel
Cemal Madanoğlu
Fahri Özdilek
Âmil ArtusCelâl Bayar
Adnan Menderes
Rüştü Erdelhun

Sayı

38 komite üyesi

Kayıplar

2 asker ve 1 sivil darbe sabahı dost ateşi veya kaza ile öldü.[3]Darbe günü 1 DP'li intihar etti.
Yassıada'da 1'i intihar olmak üzere 7 DP'li yaşamını yitirdi.
Menderes ve iki bakanı idam edildi.

27 Mayıs Darbesi[4], 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşmiş ilk askerî darbe[5]. Ayrıca 27 Mayıs Askerî Müdahalesi[6] ya da 27 Mayıs İhtilâli[7] olarak da anılır. Darbe emir komuta zinciri içinde yapılmamıştır; 37 düşük rütbeli subayın planları ile icra edilmiştir. Kritik mevziler bu subayların ellerindeki asker ve silahlarla önce ordudaki komuta kademesinin etkisiz hale getirilmesi ile ele geçirilmiştir. Sonra cumhurbaşkanı ve hükûmet üyeleri tutuklanarak, hükûmet; 235 general ve 3500 civarında subay (daha çok albay, yarbay, binbaşı) emekliye sevk edilerek, ordu; 147 üniversite öğretim görevlisi görevden alınarak[8] ve bazı üniversiteler kapatılıp el konularak, 520 hakim ve yargıç görevden alınılarak, yargı kontrol altına alınmıştır.[9][10]

Darbeden sonra darbeyi planlayan ve icra eden 37 düşük rütbeli subay ve emekli Orgeneral Cemal Gürsel'in oluşturduğu Millî Birlik Komitesi ülke yönetimini üstlendi.

1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti'nin ülkeyi gitgide bir baskı rejimine ve kardeş kavgasına götürdüğü gerekçelerini[11] ileri sürerek Türk Silahlı Kuvvetleri içerisinde bir grup subay, 27 Mayıs 1960 sabahı ülke yönetimine bütünüyle el koydu.[12] 37 subaydan oluşan Millî Birlik Komitesi bu harekat ile anayasa ve TBMM'yi feshetti, siyasi faaliyetleri askıya aldı, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes başta olmak üzere birçok Demokrat Partiliyi tutuklattı. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun, İstiklal Savaşı kahramanlarından Ali Fuat Paşa, Kore gazisi Tahsin Yazıcı ve emekli olduktan sonra DP'den milletvekili seçilen eski Genelkurmay başkanı Mehmet Nuri Yamut da tutuklananlar arasındaydı.

3. Ordu Komutanı Orgeneral Ragıp Gümüşpala'nın, eğer darbenin lideri kendisinden daha kıdemli değilse ordusuyla Ankara'ya yürüyüp isyancıları yakalayacağını söylemesi üzerine darbeden haberi olmayan Emekli Orgeneral Cemal Gürsel Millî Birlik Komitesi'nin başına getirildi.[13] Bu darbenin daha sonraki yıllarda meydana gelen askeri darbelerden farkı[14], Türk Silahlı Kuvvetleri emir komuta zinciri içinde yapılmamış olmasıydı;[15] nitekim dönemin Genelkurmay başkanı da yönetime el koyan askeri güçler tarafından tutuklanmıştı.